Serious Sam is begonnen omdat een kleine studio uit Kroatië genaamd Croteam een eigen shooter wilde maken in de stijl van Doom, Quake, en Duke Nukem 3D. Wat ooit dus de zoveelste Doom-kloon zou zijn geworden heeft zich over de tijd laten verworden tot een van de meest beruchte FPS games allertijden. Serious Sam: The First Encounter neemt uiteraard invloeden mee van zijn voorbeelden, maar zet zich toch apart in het niche genre wat het destijds was, en dan vooral in bruutheid, mooie omgevingen, en over de top gameplay. Wie niet van schieten houdt moet dit spel links laten liggen, want het is al wat je doet van begin tot eind.
Knallen! Serious Sam is onvergeeflijk knallen, en Croteam maakt het de speler beslist niet gemakkelijk. Waar een Doom of Quake de vijanden van tevoren een plek had gegeven, begint The First Encounter met een volledig lege map. Vijanden, en veel ook, worden de map in geteleporteerd op het moment dat je een kamer in loopt. Als de monstergolf voorbij is, ga je naar de volgende kamer of arena, en je herhaalt het kunstje. Voor sommigen verveelt dit snel, maar het is een manier van spelen die sinds dit eerste spel herhaaldelijk gekopieerd is, waaronder in Painkiller, Shadow Warrior (2013) en Doom (2016). Wat het dan ook interessant maakt zijn de verschillende vijanden die eigen bewegings- en aanvalspatronen hebben die je moet snappen om aan de onmogelijke meerderheid die Croteam op je afstuurt te kunnen ontsnappen. Je hebt natuurlijk de basis grunts, de Beheaded, die wapens vast hebben (met de meest iconische natuurlijk de kamikaze man met zijn doordringende schreeuw); de Werebull, die op je afstormt als een stier; de Arachnoids, gigantische schorpioen-mens hybriden die hitscan schade uitdelen; de Reptiloids, welke doelzoekende gifballen lanceren; Lava Golems; springende kikkers; Bio-mechanische rakettenschieters; en nog veel meer. De variatie is ontzettend en valt te prijzen, zeker gezien de totaal verschillende manier waarmee je met ze kan omgaan. Een van de meest iconische en vervelende vijanden is de Kleer Skeleton; het geraamte van een beest dat vooral in grote hoeveelheden op je af wordt gestuurd. Het geluid dat die beesten maken achtervolgt je in je nachtmerries. Uiteraard krijg je ook een lekker arsenaal mee om ze allemaal van kant te maken. Je hebt de variaties op vrij standaard wapens, zoals een pistool, twee shotguns, een machine geweer, een minigun, een rocket launcher, etc., en ook de lasergun is een duidelijke variant op de plasma gun uit Doom. De cannon daarentegen is een vrij uniek wapen, en duidelijk de sterkste van het spel. Je krijgt er veel kogels voor, en het is erg leuk om kanonskogels in het rond te schieten.
Het spel is echter niet perfect. Serious Sam is niet voor beginners. Sterker nog, het is een verdomd frustrerend spel geweest. Ik speelde het op 'Hard', zoals ik gewend ben bij meer old school shooters, maar ik kan het aantal momenten dat ik het op dacht te geven niet op drie handen tellen. Dit spel speelt niet volgens de regels. Vijanden staan op de meest onprettige locaties, worden recht achter je neergezet zonder geluid om je ervan bewust te maken, en de meeste klappen die je krijgt halen veel van je health eraf. Na een aantal levels gaat het niveau opeens stijl omhoog, waar je in een ruimte vol met springkikkers wordt gezet. Die golf gaat wel tien minuten door, en voordat je ze allemaal neer kan maaien zijn je geweren al leeg. Echter, die momenten dat het je dan eindelijk lukt erdoorheen te komen zijn wel echt heel bevredigend, en gelukkig krijg je snel alweer meer kogels en health (ook al zijn die meestal ook niet veilig om op te pakken). Ik blijf er echter wel bij dat een beetje hogere beweegsnelheid geen overbodige luxe was geweest; de vijanden lopen dikwijls sneller dan jij. De Serious Engine was destijds een genot om aan te zien met ruime open vlaktes en mooie oud-Egyptische architectuur. Tegenwoordig is het natuurlijk niet veel meer, maar de HD editie heeft een grafische update gekregen die weer even die gevoelens van toen weet terug te halen. Het enige jammere vind ik dan dat heel het spel zich afspeelt in Egypte, waardoor je enkel en alleen gele omgevingen hebt, met uitzondering van twee levels, welke dan ook meteen eruit springen, esthetisch gezien. Een favoriete level van me speelde zich af in de stad Thebe, met veel kleine huisjes en steegjes waarachter monsters zich verscholen. De sfeer van het spel ging hier van gigantische arena's waar je niet stil kon staan even helemaal naar een kat-en-muis spel tussen jou en de monsters.
Al in al ben ik erg blij dat ik deze klassieker eindelijk uit heb kunnen spelen; al zij het in de HD versie, welke identiek is qua gameplay. Op zijn slechtst is dit een vreselijk frustrerend spel waarin je bedolven wordt onder hordes en hordes vijanden zonder dat je een uitweg ziet. Op zijn best begin je aan een dans met de zeer vele vijanden waarin echter maar één deelnemer levend eruit kan komen... Let's get serious!